Οι Αρχαιότητες Που Έχουν Βρεθεί Στο Μεσότοπο
Ο κ. Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγχωριανός μας, μετά από μικρή έρευνα στην ευρύτερη περιοχή του Μεσοτόπου, συμπεραίνει πως οι αρχές της κατοίκησης στη σημερινή θέση του χωριού ανάγονται αρκετούς αιώνες πίσω και πιο συγκεκριμένα γύρω στα 1650. Σε όλη την περιοχή όμως γύρω από το σημερινό χωριό υπάρχουν υπολείμματα που μαρτυρούν τη ζωή και τη δραστηριότητα ανθρώπων από την προϊστορική ακόμα εποχή.
Άλλωστε η περιοχή του Μεσοτόπου και κυρίως οι μικρές εύφορες κοιλάδες στα νότια του χωριού, διέθεταν όλα τα απαραίτητα στοιχεία ( καλλιεργήσιμους χώρους, νερά, θέα, απάνεμους όρμους) για να προσελκύσουν κατοίκους για μόνιμη εγκατάσταση και δραστηριότητα. Τα παλαιότερα, μέχρι στιγμής, λείψανα στην ευρύτερη περιοχή του Μεσοτόπου βρίσκονται στη "Σείστρια" στη θέση Άγιος Ευστράτιος, μέσα στο κτήμα του Δημοσθένη Παπαβασιλείου. Εκεί επισημάνθηκαν ερείπια οικισμού της λεγόμενης "Εποχής του Χαλκού" που χρονολογείται χονδρικά από το 3000 έως το 1600π.χ. Άλλα ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή είναι παλιές εκκλησίες, κάστρα, απλοί τοίχοι, ή μόνο θεμέλια σπιτιών, πολλές φορές τάφοι και το πιο συχνό, πάρα πολλά κομμάτια από τα σπασμένα πήλινα τσουκάλια ή πιθάρια (τα λεγόμενα όστρακα) που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι αυτοί και σήμερα βρίσκονται σπαρμένα κατά χιλιάδες πάνω από περιοχές όπου άλλοτε υπήρχαν μικροί οικισμοί.
Αρχαιότητες του Χρούσου
Στη δυτική πλευρά του κάμπου του Χρούσου και πιο συγκεκριμένα στους πρόποδες του λόφου "Του Λαγού το Χωριό", που βρίσκεται ανάμεσα στο χωριό "Αϊτός" και στο ακρωτήρι "Κόπανος", υπάρχουν τα ερείπια ενός αρχαίου κτηρίου, που είναι γνωστό με το όνομα "Παλιόπυργος". Πρόκειται για ένα ορθογώνιο οικοδόμημα διαστάσεων 9,35m x 8,70m, αλλά πολλές ξεπερνούν το 1m, με ύψος γύρω στα 0,60m. Το οικοδόμημα είναι χτισμένο με το "ισοδομικό" σύστημα. Δηλαδή όλες οι σειρές των λίθων που τα αποτελούν, έχουν περίπου το ίδιο ύψος. Είναι θεμελιωμένο πάνω στο φυσικό βράχο και σήμερα σώζονται μόνο τρεις σειρές λίθων, με μεγαλύτερο σωζόμενο ύψος στην ΝΑ γωνία, 1,60m. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι χωρίς λάσπη ή άλλο συνδετικό υλικό, σε ορισμένα μόνο σημεία σώζονται τα σημάδια από τους μεταλλικούς συνδέσμους "τζινέτια", που χρησιμοποιήθηκαν για να συνδέσουν μερικές μόνο πέτρες μεταξύ τους, κυρίως κοντά στις γωνίες, όπου υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη. Οι πέτρες που το αποτελούν είναι καλοδουλεμένες. Οι πλάγιες επιφάνειές τους, έχουν δουλευτεί με βελόνι με αποτέλεσμα μια ωραία και σφιχτή συναρμολόγηση. Ακόμα το πρόσωπό τους είναι αδρά πελεκημένο ώστε να αφήνει ένα φούσκωμα στη μέση που λέγεται "μαξιλάρι" και να δίνει στην όψη του τοίχου ξεχωριστή ομορφιά και ποικιλία. Η κατάσταση του Πύργου σήμερα δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την αναπαράσταση της αρχικής του μορφής. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους τέτοιοι πύργοι έχουν ύψος συνήθως διπλάσιο από το μήκος της μιας πλευράς τους, οπότε θα πρέπει το αρχικό του ύψος να ήταν γύρω στα 15-17m. Η είσοδος του κτηρίου θα πρέπει να βρισκόταν στη νότια πλευρά, δηλαδή προς τη θάλασσα. Το κτήριο αυτό είναι έργο οχυρωματικό, πολεμικό. Η θέση που είναι κτισμένο είναι πολύ σημαντική και δεσπόζει σε όλο τον κάμπο. Συνεπώς ο "Παλιόπυργος" είναι πράγματι ένας πύργος, ένα μικρό κάστρο, με προορισμό να παρέχει στέγη σε ολιγάριθμη φρουρά, που θα είχε κάτω από τον έλεγχό της τον κάμπο, τους δρόμους και την παραλία του Χρούσου.
Στη θέση "Αη Γιώργης", 150m. από την παραλία, ένας μικρός λοφίσκος γεμάτος με σπασμένα κεραμίδια και αγγεία είναι ό,τι απέμεινε από τα αρχαία που υπήρχαν εκεί. Μερικά στοιχεία, όπως αγκωνάρια και λίθινα κολωνάκια, οδήγουν στην υπόθεση για ύπαρξη ενός ναΐσκου με νεκροταφείο γύρω του, των βυζαντινών χρόνων.
Στην ανατολική πλαγιά του Χρούσου, προς τα Καμπιά, στη θέση "του Πανταλόνα τα Ντάμια", υπάρχει ένα ακόμα μικρό, ερειπωμένο σήμερα, εκκλησάκι, που και αυτό έχει το όνομα Αη Γιώργης. Το εκκλησάκι αυτό είναι κτισμένο με αρχαίο υλικό. Κάτω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει μικρός μαρμάρινος αρραβδωτός κιονίσκος, καθώς και τμήμα από παχιά πλάκα γκρίζου μαρμάρου. Σύμφωνα και με την πληροφορία του περιηγητή Newton (1852) ότι στην εκκλησία αυτή είδε το μαρμάρινο κιονίσκο με την τιμητική επιγραφή στον Μεγάλο Κωνσταντίνο και στους γιους του, που σήμερα βρίσκεται στο Λαογραφικό μουσείο, μας οδηγούν στην υπόθεση ότι στην περιοχή αυτή του Χρούσου θα πρέπει να υπήρχε, στα ρωμαϊκά τουλάχιστον χρόνια, κάποιο αρχαίο οικοδόμημα, μάλλον ιερό.
Αρχαιότητες του Ποδαρά
Στη Σείστρια, τοποθεσία που συναντάμε μπαίνοντας στον Ποδαρά, βρίσκονται όσα λείψανα απέμειναν από μια παλαιοχριστιανική βασιλική, δηλαδή από μια μεγάλη εκκλησία που είχε περίπου το σχήμα της "Παναγιάς" και είχε κτιστεί κατά την εποχή της επικράτησης του Χριστιανισμού στη Λέσβο, δηλαδή τον 5ο-6ο αιώνα. Στο χωράφι διατηρούνται ακόμα, τμήμα μιας αρράβδωτης μαρμάρινης κολώνας, μαρμάρινα πυραμιδοειδή επίκρανα με ανάγλυφους σταυρούς, κιονίσκοι και αρκετά τμήματα από θωράκια, τα καλύτερα από τα οποία έχουν μεταφερθεί στο Λαογραφικό Μουσείο Μεσοτόπου. Επίσης ένα κατώφλι της εκκλησίας και μια επιγραφή χαραγμένη πάνω σε γκριζόμαυρη πέτρα με λατινικούς χαρακτήρες, χωρίς να είναι δυνατή η ανάγνωσή της. Η επιγραφή αυτή υποδηλώνει την ύπαρξη κάποιου αρχαιότερου δημοσίου κτίσματος, διότι τέτοιες επιγραφές αναφερόμενες σε αυτοκράτορα στήνονταν μόνο σε ιερά ή ναούς.
Στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας του Ποδαρά διακρίνονται θεμέλια σπιτιών, λίθινες κυκλικές γούρνες, αρχαία τετράγωνα πλακοειδή τούβλα, κομμάτια από κεραμίδια, πιθάρια και αγγεία. Επείδη όμως τα ίχνη αυτά βρίσκονται διάσπαρτα σε μεγάλη έκταση, φαίνεται πως εδώ έχουμε να κάνουμε με μικρές οικιστικές μονάδες. Επίσης από την ίδια εποχή ίσως προέρχεται και τμήμα τοίχου κτισμένο με τούβλα και κουρασάνι, καθώς και ένας τάφος που βρίσκονται λίγα μέτρα ΒΑ της βασιλικής. Λίγες δεκάδες μέτρα μακριά από τα πεύκα της Σείστριας, στη θέση "Παλιάλωνα", το έδαφος είναι γεμάτο με σπασμένα αγγεία και πιθάρια. Το είδος αυτών των κεραμικών μαρτυρά την ύπαρξη στο μέρος εκείνο ενός μικρού προϊστορικού οικισμού, το μεγαλύτερο μέρος των σπιτιών του οποίου καταστράφηκε. Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν ακόμη τρία λίθινα προϊστορικά εργαλεία καθώς και πολλά πήλινα σφοντύλια από αδράχτια. Έχουμε λοιπν εδώ ένα προϊστορικο οικισμό αγροτικού-κτηνοτροφικού μάλλον χαρακτήρα. Η εύρεση σφοντυλιών υποδηλώνει την ενάσκηση κάποιας οικοτεχνίας σχετικής με κατεργασία μαλλιού, μπαμπακιού και άλλων υλών.
Αρχαιότητες του Ταβαρίου
Από τυχαίες ανασκαφές βρέθηκε τμήμα ενός αρχαίου οικισμού κοντά στον ποταμό. Οι πληροφορίες γύρω από την ανασκαφή αυτή είναι συγκεχυμένες, αλλά το μόνο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι τα πιθάρια προέρχονται από την αποθήκη αρχαίου σπιτιού, σίγουρα προχριστιανικού οικισμού. · Στη ΒΔ πλευρά της κοιλάδας του Ταβαρίου, "στ' Αλώνια", που βρίσκονται 2-3 αλώνια καμωμένα με μεγάλους αρχαίους λιθόπλινθους από λεσβιακό τραχείτη που σώζουν αυλάκια για μεταλλικούς συνδέσμους. Το πιο ενδιαφέρον όμως στοιχείο είναι ότι σε ένα διάδρομο, στη δυτική πλευρά ενός νταμιού, σώζεται στη θέση του αρχαίο θεμέλιο τοίχου. Όλα αυτά λοιπόν τα ευρήματα συνηγορούν στη βεβαίωση της ύπαρξης ενός μεγάλου οικοδομήματος.